Diyafram Nedir? Fotoğrafa Etkileri Nelerdir?

Bu yazımda fotoğrafçılıkta diyaframı ele aldım. Fotoğrafta diyafram nedir, diyaframın fotoğrafa etkisi nasıl olmaktadır, diyafram öncelikli mod nerede ve nasıl kullanılır, diyafram-fotoğraf ilişkisi nasıldır, sorularına yanıt arayacağız. Hadi başlayalım…

Fotoğrafta Diyafram Nedir?

Diyafram sensöre ya da film üzerine düşen ışığın miktarını ayarlayan sistemdir. Manüel lensler de halkadan el ile ayarlanırken günümüz lenslerinde makine üzerinden elektronik olarak ayarlanır. Diyafram fotoğraf oluşma sürecinin temel öğelerinden biridir. Fotoğraf makinelerinde diyafram bulunmaz. Diyafram sistemi lens üzerinde yer almaktadır.

Kelime kökeni olarak yine yabancılardan gelir. Fotoğrafçılık konusunda birçok kelime yabancıdır. Maalesef Türkçeleşme yok denecek kadar az. Diyafram da ‘’diaphragme’’ şeklinde yazılan Fransızca kökenli bir kelimedir.

Ben günümüz fotoğraf makineleri için ele aldığımdan dolayı film kelimesini kullanmayıp sensör ya da algılayıcıyı kullanacağım. Sensörün üzerine gelecek ışınlar ilk önce fotoğrafı çekilecek nesneden yansır. Sonra makinemizin objektifinden geçer. Geçerken optik mercekler ve diyafram halkasından geçerek sensöre düşer.  Ve böylece fotoğraf sayısal olarak üretilmiş olur. Peki Diyafram değeri nedir?

Fotoğrafta Diyafram Değeri

Basit olarak Diyafram değeri; objektifin odak uzaklığının diyafram açıklık çapına bölünmesiyle elde edilen değerdir. Örneğin 10m odak uzaklığı olan bir lensin diyafram yaprakların en açık değeri 50mm olursa diyafram 100/50den f2 değerini alacaktır.

Diyafram değeri aynı olan lenslerin aynı oranda ışık almalıdırlar. Örneğin f/1:2.8 diyafram açıklığına sahip olan tüm objektiflerin aynı ışık koşullarında aynı değerlerde hep aynı parlaklıkta fotoğraf çekmeleri beklenir. Nasıl yani mi? Aynı şartlarda 35mm f2.8 bir lens ile 300mm f2.8 lensin çektiği fotoğraf,  ışıksal olarak aynı olmalıdır (kadraj farklılığı hariç). Yani birisi daha karanlık ya da daha parlak olmamalıdır. 35mm lensler 3 cm uzunluğunda 300mm lensler ise hiç olmazsa 20 cm uzunluğundadırlar. Eee ışık 3cm den de 20 cm den de nasıl aynı oranda geçecek? İşte mühendislik olarak takdir edilecek bir konu ve cevabı da diyafram değerlerinde saklı. Bİri 4 cm uzunluğunda ilen diğeri 30 cm uzunluğunda olabilir.

Diyafram – Işık hesabı

Diyafram değeri f ile gösterilir. Fotoğrafçılıkta f değerleri sabit olup SIRASI ile şu şekildedirler. 1 –  1.4 – 2 – 2.8 – 4 – 5.6 – 8 – 11 – 16 – 22 – 32 – 45 – 64 – 91 .. şeklinde sıralanırlar. Ancak makinelerde ya da lenslerde bu değerlere ek olarak yarım (1/2) ya da 1/3 durak değerler de yazılmıştır. Örneğin f2.8 ile f4 arasında f3.5 yarım durak değer vardır. Ben konuyu açıklarken daha çok tam duraklardan bahsedeceğim. Bu diyafram değerleri şu anlama gelir. Bir sonraki durak, ışığı tam iki kat kısar. (aynı ışıkta fotoğraf çekerken 2.8 diyafram da 1/60 sn enstantane değeriniz olursa f4 de tam yarıya düşecektir ve 1/30 olacaktır).

Diyafram sistemleri çoğunlukla lenslerin üzerinde yer alır. Bir lensin size verebileceği en büyük değer ile en küçük değer lenslerin üzerinde yazılıdır.  Sabit odaklı prime lenslerde maksimum diyafram açıklığı lens adının yazılı olduğu kısımda yazılmalıdır. Örneğin Nikon 50mm f1.4’deki f1.4 gibi. Bu şu anlama gelecektir. Bu lensin maksimum diyafram açıklığı f1.4 olabilmektedir. Fakat en kısık diyafram değeri aynı yerde yazmayabilir. Ama lenslerin diyafram haklarında muhakkak yazar. Örneğin yukarıdaki lenste minimum kısıklık f16 imiş. Diyafram çizelgesinden görebiliyoruz.  Burada dikkat etmemiz gereken diğer bir durumda bir lensin tüm diyafram aralıklarına sahip olmamasıdır. Yani f1 ile f64 aynı lenste olabilecekse tahminimce o lens 1 ton falan gelecektir. Ve bir servet değerinde olacaktır. Üretici firmalar hem hantallıktan hem de maliyetten kaçınmak istediklerinden genelde ardışık 8-10 tam durak diyaframlı lensler üretirler.

Lensimiz sabit odaklı değil de değişken odaklı bir lens ise f değeri; yukarıdaki resimde görüldüğü gibi iki sayısal değer ile gösterilir. Bunun anlamı şudur. Örneğin; 18-105mm f3.5-5.6 yazılı bir lenste 18mm de iken en fazla 3.5 diyafram değerini alır ama 105mm de iken en fazla 5.6 diyafram değerini alabilir. Yani en büyük odak uzaklığı olan 105 mm de bu lens 3.5 değerini alamayacaktır. F5.6 dan başlayan f değerlerini alabilir. Ancak bazı zoom lensler bunu gibi değildir. Örneğin 24-105mm f4  objektif herhangi bir odak değerinde hep f4 değerini alabilir demektir.  Bu tarz sabit diyaframlı objektifler diğer zoom objektiflere nazaran daha kaliteli ve daha pahalı olurlar.

Belirtmek istediğim diğer bir durumda diyafram değeri ile diyafram açıklığının ters orantılı olmasıdır. Örneğin f1.4 diyaframda diyafram açıklığı daha yüksek iken f8 de daha küçük olacaktır. f değeri büyüdükçe diyafram açıklık çapı küçülmektedir. Dolayısı ile f değeri yüksek olan objektifler daha az ışık geçirebilir. ( Diyafram açıklığı nedir: Yaprakların arasından ışığın geçebileceği açıklığa denmektedir)

Doğru bilinen bir Yanlış: ‘Matematik Yalan Söylemez’

Bura da yine bir parantez açmak istiyorum. Biraz kafanız karışacaktır. Baktınız işin içinden çıkamıyorsunuz bu paragrafı yok hükmünde sayın. Diyafram değerleri aslında f1/ 1.8 de olduğu gibi değerin başında hep 1/ ile ifade edilirler aslında. Hani şimdiye kadar ne söylemiştik: ‘diyafram değeri azaldıkça diyafram genişliği artar’. Aslında matematiksel olarak tam doğru değil.  Halk arsında bu şekilde yaygınlaştığından dolayı bu şekilde ifade ediyoruz.  Aslında matematiksel olarak tam tersidir. Kesirler veya rasyonel sayılar konusunu az çok bilen her kes bilir ki; payları eşit kesirlerin paydaları küçük olanlar DAHA BÜYÜKTÜR. Yani matematiksel olarak f 1/2.8 değeri f 1/4 değerinden daha büyüktür ve değer büyüdükçe diyafram açıklığı büyümüş olur.  Ama bu durum matematiksel olarak böyledir. Biz halk arasında tam tersini konuşmaya alıştığımız için f değeri düştükçe diyafram değeri artar şekline konuşuyoruz. Bu paragraftaki açıklamayı Matematik Bölümü bitirdiğim için yazmayı borç bildiğimden basit haliyle yazmak istedim. Kafa karıştırdıysam affola.

Diyaframın Fotoğrafa Etkisi – Etkileri

Peki diyafram fotoğrafı nasıl etkiler? Diyaframı kısmak fotoğrafta nasıl sonuç verir? Bu süreçte diyaframın bir kaç önemli fonksiyonu vardır. En önemlisi gelen ışığın sensöre düşen miktarının ayarlamaktır. İkinci olarak alan derinliğini kontrol etmektir. Şimdi bu hususları inceleyelim.

1. Diyaframın ışığa etkisi:

Zaman zaman çok güneşli günlerde 50mm f1.8 gibi bir objektif kullanırken çektiğimiz fotoğrafların haddinden parlak çıktığını gözlemleriz. Sebebi fotoğrafı en açık diyaframı olan f1.8 ile çekmiş olmasıdır. Yapmamız gereken çok basit. Lensimizin diyaframını kısmak. Yani f5.6 gibi bir değere yükseltmek. Bazen de yukarıdaki durumun aksine fotoğrafımız çok karanlık çıkıyorsa çözümü diyaframı açmak, yani diyafram değerini 2.8 gibi daha küçük bir değere getirmek olmalıdır.

Diyafram, komple bir sistem demiştik. Yapraklardan, halkadan ve aktarım organlarından oluşur. Ama fotoğrafçılık da sistemden daha çok fotoğrafı çekeceğimiz diyafram değeri önemlidir. Zira fotoğrafı doğrudan etkileyen en önemli değerlerden biridir.

Evet, buradan geçelim diyaframın diğer fonksiyonuna:

2. Diyaframın Alan Derinliğine Etkisi:

Net Alan derinliği fotoğrafta flu olmayan, net görülen yerlere denir. Bir fotoğrafta net alan derinliği; 4 ana faktöre bağlıdır. Bu faktörler buradaki yazımın konusu. Bizim için bu etkenlerden şimdilik önemlisi diyafram. Diyaframın net alan derinliğine etkisi şu şekilde gerçekleşir. Diyafram değeri ne kadar büyük olursa yani diyafram ne kadar kısıksa net alan derinliği artacaktır (flu alan azalacak, net alanlar artacak); diyafram ne kadar açıksa yani değer ne kadar küçükse net alan derinliği o kadar azalacaktır.(flu alan artacak, net alanlar azalacak) . Fiziksel bir kanundur.

Portre Fotoğrafında ve Manzara Fotoğrafında Alana Derinliği

Portre fotoğrafçıları, portrenin ön planda olabilmesi için arka planın olabildiğince flu olmasını isterler. Dolayısı ile istenen arka (ya da ön) fluluğu açık diyafram ile elde edebilirler. Örneğin 50mm f1.4 veya 85 mm f1.8 klasik portre lenslerindendir.

Manzara fotoğrafçıları da kadrajındaki her alanın net çıkmasını isterler. Bunun için kısa odaklı mercekler ve yüksek diyafram değerleri kullanırlar. Örneğin 16mm f11 klasik bir manzara fotoğrafının değerleridir. 16-35mm f2.8 veya 16-35mm f4 lenslerini sıklıkla kullanırlar. Bu tür lenslerde f2.8 kullanmalarının asıl sebebi alan derinliği değil, az ışık koşullarında dana net fotoğraf çekebilmektir. Sonuçta 16-35mm F2.8 lensi de f11 e kadar kısılabilir; 16-35mm  f4 lensi de f11 e kadar kısılabilir.

Makro fotoğrafçıları, objelerine olabildiğince yaklaştıkları için alan derinliği milimetre ile ölçülecek kadar düşer. Alan derinliğini arttırabilmek için lenslerinin en kısık değerlerini kullanırlar. Alan derinliği artar ama ışık geçirgenliği düşer. Dolayısıyla enstantane ve İSO ile bu eksikliği  gidererek ideal fotoğrafı yakalamayı çalışırlar.

Bu örneklerle beraber diyaframın net alan derinliğine etkisini de bitireyim. Son olarak birkaç eklemek istediğim dip not var.

Fotoğrafçılıkta Diyafram ile İlgili Bilinmesi Gerekenler:

**İdeal fotoğraf sadece diyafram ya da sadece enstantane değerlerini değiştirerek çekilmez. Uygun kadrajı bulduktan sonra diyafram, enstantane ve İSO değerlerini kombine şekilde doğru ayarlayarak sonuca ulaşılacaktır.

**İhtiyaç duymuyor ya da özel efekt vermeyecekseniz lenslerinizin en açık diyafram değerini kullanmaktan kaçının. Lenslerin büyük bir çoğunluğu en açık diyaframlarında en net- en keskin görüntüyü veremezler. En keskin görüntü için 1-2 tam durak kısarak çekim yapabilirsiniz

**Arka plandaki bokehlerin şekilleri diyaframlardaki yaprakların şekilleriyle ilgilidir. Lens üreticileri daha dairesel bokeh verebilme için diyafram yapraklarının sayısını arttırırlar. Örneğin yukarıda bahsettiğim tair 11-a 15 diyafram bıçağı kullanır ve tam dairesel bokehler verebilir. Aynı zaman da industar adındaki lens yıldız şeklinde,  Hellios 53 adlı lensin bazı versiyonları da kare şeklinde diyafram yaprakları sayesinde çok farklı bokehler üretirler.

Preset Diyafram Nedir

Bazı lensler de tam duraklı diyaframın yanında 2. olarak hiç duraksız, çevirdikçe yağ gibi kayan diyaframlar vardır. Bu tür diyaframlar takımlarına preset (önceden ayarlamalı) diyafram denir. Fotoğrafçılıktan çok video çekenler için kullanılan diyaframlardır. Önceden ayarlanan diyafram değerine kadar fotoğraf çekilebilir. Manüellerde eski Sovyet lensleri meşhurdur. En meşhur olanlarından birisi Zenit Tair 11-A isimli 135mm f2.8 lensidir. Optik kalitesi çok güzel ve kendine özgü bokehleri olan bir lenstir. Neyse konumuz bu lensin diyaframı; oraya dönelim. İki diyafram halkasından birisi çıtçıtlı şekilde dönerken diğeri duraksız olarak döner. Yani aralarda durak olmaksızın durabilir. Aynı zamanda duraklı diyaframın diğerini kilitleme (önceden ayar) fonksiyonu da vardır. Öreğin duraklı diyafram f8 de duruyorsa diğer preset diyafram ancak f2.8 ile 8 değerleri arasında çalışır. Otomatik moda f8 değerinde fotoğraf çeker. Duraklı diyafram kilitlemiş olacaktır. Günümüzdeki modern lensler de aslında preset diyaframlıdırlar.

Diyafram Öncelikli Mod Kullanımı

**Eğer fotoğrafa makinesi ile tam manüel modda çekim yapamıyorsanız en kullanışlı mod ‘diyafram öncelikli’ moddur. Bu mod Nikon-Sony gibi birçok markalarında A ile gösterilirken Canon da Av ile gösterilmiştir. Bu çekim modunda diyafram değerini makine veya lensten siz ayarlarsınız; makineniz de enstantane değerini ortam ışığına göre otomatik verecektir.

**Portre yani kişi çekimlerinde açık diyafram, manzara fotoğraflarında da kısık diyafram kullanmak işin doğasındandır.

**Lensinizin diyafram değerlerinde değişiklik yaparken diğer değişkenlerin de farklı değerlere ulaştığını aklınızdan çıkarmayım. Örneğin kimi zaman diyaframı çok kısmanız gereken bir durumda ideal fotoğraf için enstantane değeriniz oldukça düşecektir. Dolayısı ile fotoğraflarınız titrek şekilde yani net olmadan çıkacaktır. ideal fotoğraf için diyafram değerinizi, enstantane ve İSO değeri ile anlık irtibatlandırarak bulmalısınız. Aksi takdirde kaş yapayım derken göz çıkarabilirsiniz.

Fotoğrafın muhteşem üçlüsünden İSO için buraya, ENSTANTANE için buraya tıklayarak detaylarına bakabilirsiniz.

Işığınız kaliteli olsun.