
Vertigo Efekti Nedir? Hitchcock Zoom Nasıl Kullanılır?
Merhaba değerli okurlar. Bu yazımızda sinema tarihinde çığır açan, çok farklı bir efekt olan Hiçkok efekti (Hitchcock zoom) , Vertigo Efekti veya Dolly zoom denilen bir yöntemden bahsedeceğiz.
İlk kullanımı, Alfred Hitchcock tarafından 1958 yılında çektiği ‘Vertigo’ (ölüm korkusu) filminde gerçekleşti. Erkek karakterin merdivenlerden yukarı çıkarken, aşağı baktığında kullanılan bu efekt ile karakter için işlerin yolunda gitmediği izleyici tarafından hızlıca anlaşılmıştı. Hitchcock Muhtemelen sarhoşken başının allak bullak olmasından etkilenmiş ve beyaz perdede uygulamak istemiştir. 2022 yılında çokça ve en basit programlarda dahi karşılaşılınca sıradanlaşsa da, 1900lü yılların oralarında sinema dünyasının kesinlikle wooww diyerek alkışladığı aşikardır.
Vertigo Efektinin Uygulanışı:
Sinemadaki Vertigo efektindeki asıl amaç; değişen odak uzaklığına bağlı olarak arka plandaki farklılıkların seyirciye yansıtılmasıdır. Odak uzaklığı değişirken perspektif etkisi de değişecektir. Değişen perspektif etkisi ile ana obje aynı boyutlarında kalırken arka planda yakınlaşmalar veya uzaklaşmalar oluşacaktır. Yakınlaşan-uzaklaşılan arka plan seyirciye gerçeklikten farklı bir algı oluşturacaktır.
Dolly Zoom ‘un Uygulanması kısaca şu şekildedir: Kamera yakınlaşırken zum çıkmak veya kamera uzaklaşırken zum girmekle elde edilir. Zum out veya zum in kullanılarak elde edilir. Fakat dikkat edilecek en önemeli nokta ise bu zum değişiklikleri sırasında kameranın ana karaktere uzaklaşması veya yakınlaşmasıdır. Buradaki mesafe iyi ayarlanmalı yoksa etkisi yitirilmiş görüntü oluşturulabilir.
Kullanılacak lensler dolayısı ile çok önemlidir. Sinema çekimlerinde genellikle prime lensler kullanılır. Fakat dolly efekti gerçekleşecek ise zoom lens kullanılmalıdır. (Ya da onlarca farklı odak uzaklığında prime lensler de olur 🙂 ). Belli odaklıklardaki Prime lenslerin netlemesi değiştirerek yapılmaz.
Daha kaliteli çelimler için kızak veya slider kullanmak gerekir. Dolly bu iş için kraldır ve şaryo işe yarar. Günümüzde artık dronlar dahi kolaylıkla yapılabiliyor.
Hem zum hem de netleme yapım aynı zamanda öne ya da arkaya fiziki hareket görüldüğü kadar kolay değildir. Basit ev veya Youtube videoları için titremeler görmezden gelinebilir. Fakat prodüksiyon, sinema perdesinde izlenecekse sabitlemek çok daha önem kazanır ve yapılacak zum ve yatay yer değiştirme hareketleri çok daha önemli hale gelir.
Hitchcock Zoom ‘da Arka Plan
Vertigo efektinde en önemli argümanlardan birisi de olayın gerçekleşeceği arka plandır. Arka plan değişen odak uzaklığı ile konuya yakınlaşacak veya uzaklaşacaktır. Dolayısı ile arka plan seçilebilir yani net olmalıdır. Aşırı flu arka planlarda efekt ön plana çıkamaz. Arka plan önemlidir, Flu olması tercih edilmez.
Yine arka planın net olmasından başka, kadraja girecek nesneler de çok önemlidir. Kamera hatası yapılmaması için arka planda Saçma şeyler yer almamalıdır. Çok geniş açılar kullanılma ihtimaline karşın varsa arka planın dekorları görünmeyecek şekilde konumlandırılmadır.
Hissiyat:
Peki neden bu kadar tekniği zor bir efekt kullanmak gerekir. Sorunun cevabı aslında kullanılan tüm tekniklerde olduğu gibi bunda da aynıdır. Konu anlatımını güçlendirmek. Belki birazda farklılık katabilmek. Bu tekniğin kullanıldığı yerlerde genellikle duygu tedirginliktir. İzleyicide fazladan heyecan ve tedirginlik uyandırılmak istenir. Vertigo efektinde boyut değişikliği olmaksızın perspektif değişikliği olacağından, hisler duygusal bağlamda güçlenir ve izleyicide rahatsızlık uyandırılır.
Göz ve zihin normalden farklı gördüğü için bu efektte, yolunda gitmeyen bir şeyler olduğu hissiyatı uyandırılabilir. Benzer şekilde gerilimi arttırıcı özelliği vardır. Tedirginliği tırmandırabilir.
Karmaşa, gerginlik ve tedirginlik hissini güçlendirmesinin yanı sıra, alan derinliğinin çoğaltılması için de kullanılır. Bu uygulamada arka plan ritmik öğelerden oluşturulursa, odak uzaklığı değiştiğinde oluşacak farklı alan derinliği ile izleyicinin hissiyatı güçlendirilir.
Vertigo ya da Dolly efekti çarpıcı müziklerle desteklendiğinde seyircilerde farklılık uyandırmaması mümkün değildir. O yüzden yönetmenler Hitchcock zoom efektini hep gerginlik müzikleri ile birlikte kullanmışlardır.
Vertigo efektinin kullanıldığı filmler:
Bu efekt birçok büyük post prodüksiyonda kullanılmıştır. Tek tek saymak mümkün değildir. Belli başlı prim yapmış ve vertigo efektinin kullanıldığı filmler şu şekilde sıralanabilir.
Yüzüklerin efendisi, Jaws, Hızlı ve Ölü ,Apolla 13 , Mr bean, La Haine, Pulp Fiction, Marnie , Scarface, Hayalet Acıları, Breaking Bad gibi ünlenmiş film ve dizilerde bir çok sahnede kullanılmıştır.
Eskiden vertigo efekti, fiziki ve optik olarak yapılıyordu fakat günümüzde adobe premiere gibi gelişmiş video programlarında da yapılabilmekte. Açıkçası ne düzeyde kaliteli işler çıkarıldığını tam bilemiyorum. Zannımca daha kaliteli sonuçlar için sayısal müdahalelerde çok optik kaydırmalar ile oluşturulması nı tavsiye erim. Efektif olarak bence optik olanlar kadar sağlam veya kaliteli çıktıları olmayacaktır diye düşünüyorum. En azından Hitchcock ters döndürmeyelim mezarında…
Hitchcock zoom ‘u dediğimiz bu yöntemin fotoğrafçılıkta uyarlanması ise zoom in-zoom out tekniğidir. Bu konuyu detaylıca ele aldığımız için burada yazmayacağız. Tıklayarak konuya erişebilirsiniz.
Işığınız kaliteli olsun…