Odak Çarpanı Nedir? Crop Faktör ne işe Yarar?
Merhaba fotografmania takipçileri. Bu yazımızın konusu odak çarpanı veya diğer ismiyle crop faktör – kırpma faktörü ile ilgili olacak. Odak çarpanı nedir, croplu makine ne demek, crop faktör ne işe yarar, fokal çarpanın avantajları ve dezavantajları nelerdir, full frame kamera ve crop sensör nedir, full frame crop farkı gibi konuları inceleyeceğiz.
Bu yazımızı okuyorsanız zaten fotoğraf ile ilgilisiniz demektir. Crop faktörü fotoğrafçılıkta kullanılmak zorunda olan makine ve lenslerin inşasını doğrudan etkileyen bir olgudur. Aşağıda bu değeri en başından beri açıklama gereği duydum ki çıkış noktasını da bilelim.
Dijitalden önce analog dönemde 35mm dediğimiz filmler vardı. 24 adetlik veya 36 adetlik rulolar halinde, içlerinde dikdörtgen filimler olacak şeklinde alınır makineye dikkatlice takılır ve fotoğraf çekinirdi. Bahsi geçen 35mm lik her bir filmin yatay uzunluğu 36mm dikey uzunluğu ide 24mm ebadındaydı.
O zamanlarda sadece 35mm lik filmler ve makineler kullanılmıyordu elbette. Orta format veya büyük format dediğimiz 6cm x 6cm ebatlarında da filmler kullanılıyordu. Ya da daha küçük çok nadirde olsa kullanıldığı oluyordu. Ama bu kullanıcılar bir elin parmaklarını geçmeyecek kadar az idi. Ve dolayısı ile 35mm film ebadı genel olarak kabul gören bir ebet oldu ve alışkanlık haline dönüştü. Örneğin 35mm lens ile çekilmiş fotoğraf denildiğinde lensin görüş açısı belli idi. Zihinde canlandırmak çok kolaydı.
Günümüz ve Crop Çarpan ilişkisi
Şimdi gelelim günümüze. 2000li yılların başında ilk dijital fotoğraf makineleri piyasaya sürülünce filmler ortadan kalkmaya yüz tuttu. Yerini dijital sensörler aldı. Artık fotoğraf makineleri filme ihtiyaç duymuyor, eski filmlilere nazaran çok daha hızlı fotoğraf çekiliyor ve basılabiliyordu.
Fakat piyasaya sürülen bu profesyonel makineler çok çok pahalı oldu. Tüketicide karşılık bulduğu kesindi ve her eve girmesi gerekiyordu. Dolayısı ile maliyeti düşürmek gerekiyordu. Maliyeti düşürmenin en kısa yolu en pahalı parça olan sensörün boyutunu küçültmekten geçiyordu. İşte crop faktörünün ortaya çıkışı bu şekilde başladı.
Toparlayacak olursak, analog film ebadı ile ilk çıkan fotoğraf makinelerinin sensör ebadı aynı idi. Yani dslr makinelerde 35mm dediğimiz sensörler vardı ve bu formata full frame yani tam kare format dediler. Full Frame kameraların sensör ebadı yaklaşık 36mmx 24mm dir. Bu ebat haricinde yapılan ebatlara crop sensörlü makineler dendi. Tam kare makinelerin krop faktörü 1 sayıldı. Sensörü daha küçük olanlar 1 den daha büyük sayı ile, sensörü daha büyük olanlar ise 1 de daha küçük crop faktör çarpanına sahip oldular.
Kısaca belirtmek gerekirse crop faktör, 35mm yani tam kare sensörlere göre farklı büyüklükteki sensörlerin, büyüklük (ya da küçüklük) miktarını gösteren marka ve modele göre değişen kat sayılara denir.
İş sadece makinelerle bitmiyor. Bir de bunlar için üretilen lensler var. Makine crop olunca lenslerde maliyetten kaçmak için crop faktörlü üretilmeye başlandı. Aynı zamanda crop faktörün, maliyeti düşürmek gibi bir sonucunun yanında taşınabilirliği arttırmak veya cüsseleri azaltmak gibi bir yardımcı sonucu daha doğdu. Üretilen kamera ve lenslerin ebatları azaldı.
Crop Faktörün Matematiksel Hesabı:
Crop ya da kesme faktörün ne işe yaradığının Matematiksel hesabını bir örnek üzerine açıklayalım.
Elimizde Nikon’un bir crop faktörlü bir de tam kare makinesi olsun. Crop faktörlü kameramız d7500 ve tam kare yani full frame d800 olsun. Lens olarak da her iki makinede kullanılabilen 50mm f1.8 lensi olsun.
Bu 50mm lensi d800e takarsak olduğu gibi 50mm görüş açısı ile kullanabiliriz. Fakat d7500 e takarsak crop faktöründen dolayı 75mm görüş açısı ile kullanabiliriz. Crop faktör lens üzerindeki odak uzaklığının görüş açısını değiştirmektedir. Odak uzaklığı ise teknik kavramsal bir konudur ve crop faktör lenslerin odak uzaklığını değiştirmez sadece görüş açılarını değiştirir.
Hangi Marka Kameranın Crop Faktörü Nedir?
Markalar fotoğraf makinesi üretirken kendilerine has sensör boyutu kullandılar. Bunlardan en bilindikleri ve odak çkrpanları şu şekildedir.
- Nikon crop factor 1.5x
- Canon crop factor 1.6x
- Sony crop factor 1.5x
- Fujifilm crop factor 1.5 x
- Pentax crop factor 1.5x
- Samsung crop factor 1.54x
- Olympus crop factor 2x
- Panasonic crop factor 2x
- Sigma crop factor 1.7x
…
Hemen belirtmekte fayda var. Bahsettiğimiz crop çarpanları profesyonel makineler için geçerli. DSLR veya aynasız makinelerde geçerli çarpan katsayılarını yazdık. Aksi takdirde örneğin Nikon amatör Kompakt makineler de üretmiş ve katsayıları 4x, 5x ,7x gibi olan bir sürü model makinesi vardır.
Yukarıda listelediğimiz markalardan Nikon, Canon ve Sony hem tam kare hem de crop faktörlü makine ürettiler. Diğerleri sadece crop sensörlü makine üretmeyi tercih etti.
Olympus ve Panasonic gibi 2x faktörlü bazı üreticiler ise birleşerek aynı lens ağızını kullanma kararı aldılar ve adına da m43 yani mikro four thirds sistem dediler. Böylece yaygın olma potansiyellerini de arttırmış oldular. Bir Sony lens Canon makinelerde kullanılamazken m43 sistemde Panasonic lensler Olympus fotoğraf makinelerinde kullanılabilir hale geldi.
Crop faktörün avantaj ve dezavantajları
1.. Az önce de saydığımız gibi crop faktörün en önemli avantajı maliyetleri düşürmek ve taşınabilirliği arttırmak oldu. Ebatlar küçüldü, fotoğraf makineleri kol çantasına sığar hale geldi.
2.. Diğer bir avantajı full frame için yapılmış lensleri kullanabiliyor olması. Yani bir lens tam kare makine için üretilmişe crop çarpanlı aynı marka makinede de aynı performansla kullanılabilir. Fekat bunun aksi söz konusu değildir. Örneğin crop makineler için yapılmış 35mm lens tam kare makinelerde kullanılamaz. Daha doğrusu makineye takılabilir lakin köşelerde siyahlanmalar yaparak kullanılabilir.
3.. Diğer bir avantajı özellikle tele lens kullanımında yaşandı. Crop faktör zaten tele olan lensi çarpan katsayısına göre çok daha fazla tele hale dönüştürdü. Hem de aynı ışık geçirgenliği ile. Örneğin 70-300mm bir lensi 1.5x crop çarpanlı kamerada 100-450mm ve 2x çarpanlı kamerada ise 140-600mm olacak şekilde kullanmak mümkün hale geldi. Uzaklar daha da yakından fotoğraflanabildi.
4.. Özellikle 1:1 makro lensler dikkate alındığında crop faktörlü makinelerde bu oran daha yukarı çıkacak ve dolayısı ile nesneyi daha da büyütebileceklerdir. Odak çarpanlı kameralar çarpan oranında nesneyi daha da büyütebilirler yada 1:1 oranı için 35mm kameralardan daha uzaktan çekmeye olacak sağlayabilir.
Bu sistemler dezavantajda doğurdu. Öncelikle daha küçük sensörler fotoğraf kalitesini etkiledi. Özellikle iso performansları gözle görülür oranda düştü. Bir tam kare makine ile bir croplu makinenin iso performansı arasında ne kadar yazılım ile akalı da olsa iso başarımında muhakkak farklılıklar vardır. Tabi ki full frame kameralar çok daha ışık aldıkları için iso başarımları iyi olacaktır.
Diğer bir dezavantaj fotoğraftan ayrıntı-ince detay almakta ortaya çıktı. Doku hassasiyetli fotoğraflarda detaylar ön plana full frame makineler kadar ortaya çıkmadı. Sensör boyutu küçüldükçe özellikle profesyonel kullanıcılar için önemli olan detay verme kapasitesi azaldı. Profesyonel kullanıcılar o yüzden hala pahalıda olsa tam kare makine ile çalışmayı tercih ederler. Hatta orta format…
Crop Faktörün Diyafram ve Alan Derinliğine Etkisi
Crop faktör ile lenslerin sadece odak uzaklığı değişmiyor. Diyafram etkisi de değişmektedir. Biz diyaframın fotoğraf üzerindeki etkilerini buradaki yazımıza detaylıca açıklamıştık. Crop faktörü diyaframın ışık geçirgenliğini değil de alan derinliğini doğrudan etkilemektedir. Tam
kare bir fotoğraf makinesinin bokeh gücü ile crop faktörlü bir kameranın bokeh gücü aynı lens ile dahi olsa asla bir olmaz. Fizik kuralları çerçevesinde crop faktörü en az olan kameraların bokeh gücü en yüksek olmaktadır. Dolayısı ile tam kare kamera diğer crop faktör kamaralardan daha fazla bokeh sağlar.
Bunun matematiksel olarak açıklaması şudur. 50mm f2 lik bir lens 1.5x croplu bir makineye takılırsa odak uzaklığı 50 x 1.5 = 75mm davranırken, bokeh etkisi de 2f x 1.5 = 2.4f olacaktır.
Burada dikkat edilmesi gereken en önemli konu diyafram değerlerinin aritmetik olarak yani düz olarak artmadığıdır. Yukarıdaki örnekte diyaframı 1.5 kat kısma anlamı taşıdığından ve f2 ile diğer durak olan f2.8 arasında yarın durak olan f2.4 şeklinde bokeh etkisi yaratmasıdır.
Unutmadan belirtelim ki crop faktörün ışık alım gücünde bir etkisi yoktur. Yani 50mm f2 diyaframlı lens tam kare makinede aynı ışık şartlarında 1/200 enstantane verirse yine crop faktörlü bir makinede de 1/200 enstantaneyi verecektir.
Benzer şekilde bir paragraf da yığılma etkisine açalım. Yığılma etkisi ya da perspektif etkisi odak uzaklığı ile doğrudan alakalıdır. Örneğin 200mm lensin yığma etkisi çok kuvvetlidir. Crop faktör odak uzaklığını değiştirmediği için (sadece bakış- görüş açısını değiştirir) yığılmayı ya da perspektifi de değiştirmeyecektir.
Çok Daha Fazla Krop Faktör…
Yukarıda bahsettiğimiz özellikler profesyonel makineler için geçerli kısımlar. Birde amatör olan lensi çıkarılamayan çok daha küçük sensörlü makineler var. Bu tür makinelerinde sensör boyutları farklı olur. Fakat o kadar çok crop faktörü var ki hangi birini yazacağımızı bilmiyoruz. O yüzden amatör makinelerin faktör çarpanlarını buradan değil de kullanma kılavuzlarından öğrenmeniz gerekecek. Anlayışınız için teşekkür ederiz.