Objektif – Lens Çeşitleri, Özellikleri ve Kullanım Alanları

Bu makalede Fotoğraf makinelerimizin tamamlayıcıları olan fotoğraf makinesi lensleri hakkında bilgi vereceğiz. Fotoğraf makinesi lens çeşitlerini, kullanım alanlarını  ve özelliklerini sizler için ele aldım.  Lens ( objektif – mercek ) türlerini, özelliklerini, kullanım alanlarını ve fotoğrafa etkilerini açıklamaya çalıştım. Fotoğraf makinesi lensleri ile merak ettiğiniz her şeyi yazının devamında bulacaksınız.  Ayrıca yazımın devamında objektif çeşitleri ne göre fotoğraf örnekleri de bulabilirsiniz.

Öncelikle lensleri çeşitlerine ayırmak için kıstas seçmemiz gerekli. Seçeceğimiz bu kritere göre sınıflandırma yapabiliriz. Kendimce  aldığım kıstaslar ve fotoğraf makinesi mercek çeşitleri için yaptığım sınıflandırma şu şekilde oluştu:

Fotoğraf Makinesi Lens Çeşitleri Nelerdir?

1) Netlemelerine Göre Kamera lens çeşitleri ve özellikleri:

a) Otomatik netleme objektifler

b) Manüel netleme objektifler

2) Odak uzaklığına göre Lens Çeşitleri:

a) Sabit (asal) odaklı (prime) lensler.

b) Değişken odaklı (zoom) lensler

3) Bakış açılarına göre Fotoğraf Makinesi Lens Çeşitleri:

a) Geniş açılı objektifler

b) Normal açılı objektifler

c) Dar açılı (tele) objektifler

d) Balıkgözü objektifler

4) Özel Üretim Objektif Türleri:

a) Perspektif kontrollü (Tilt-Shift objektifler)

b) Aynalı objektifler

c) Makro objektifler

d) Konvertörler

5) Işık geçirgenliğine göre kamera objektif Çeşitleri:

a) Hızlı objektifler

b) Yavaş objektifler

6) Sensör boyutuna göre Fotoğraf Makinesi objektifleri:

a) Full frame uyumlu objektifler

b) Çarpan faktörlü objektifler

c) Orta format uyumlu objektifler

Gördüğünüz üzere 6 farklı sınıflandırma yapmak mümkün. Ve bu sınıflandırmaların altında yer alan türleri inceleyelim şimdi.

1. Netlemesine Göre Objektif – Lens Türleri

a. Manüel Objektifler

İster filmli makineler olsun ister DSLR makineler olsun, çekilen objeye netleme yaparken otomatik değil de, lens üzerindeki netleme halkası ile netlenbililen objektiflerdir. Bu tür objektiflerin büyük bir çoğunluğu SLR zamanından kalma tarihi lenslerden ibarettir. Fakat günümüzde hala hatırı sayılır firmalar tarafından üretilenler de vardır. Örneğin Carl Zeiss, Leica; Samyang vs.

‘Günümüzde artık DSLR varken ne gerek var manüel netlemeye?’ şeklinde düşünebilirsiniz. Bilakis profesyonel fotoğrafçıların birçoğu hala manüel netlemeli lensler kullanmaya devam ediyorlar. Ticari amaçla kullanmaya yatkın olmasalar da gündelik çekimlerde ya da kişisel çekimlerde rahatlıkla kullanılabilir. Hatta son dönemlerde aynasız fotoğraf makinelerinin gelişmesiyle birlikte manüel lens kullanımı daha da kolaylaşmış ve genç nesilden birçok arkadaşımız bu lensleri keşfe dalmışlardır.

Manüel lenslerle alakalı son olarak bahsedeceğim bir nokta var: Başta Carl zeiss ve samyang olmak üzere birtakım üreticiler elektronik aksam barındıran fakat otomatik netlemesi olmayan yani manüel netleme lensler üretmeye devam etmektedirler. Makine üzerinden diyafram kontrolüne izin verilse de netlemeyi manüel olarak yapmaktadırlar. Sahip olurken dikkat edilmesi gereken bir noktadır. Otomatik diye alırsınız, fakat manüel çıkabilir.

b. Otomatik Netlemeli- Odaklamalı  (Af) Lensler

Netleme sırasında makinenin deklanşörüne yarım basıldığında objeye otomatik olarak netlenebilen lenslerdir. Günümüz lenslerinin birçoğu otomatik netlemelidir. Kullanım açısından daha pratiktirler. Lens iç yapısında netleme motoru barındırırlar. Elektronik aksam içerdikleri için birçok kontrolleri makine üzerinden doğrudan yapılabilir.

Otomatik netlemeli lensler aynı zamanda manüel olarak da kullanılabilirler.

2. Odak Uzaklığına Göre Objektif Türleri

a. Sabit (Asal) odaklı (Prime) Objektif Nedir

Odak uzaklığı değişmeyen, sabit odak uzaklığına sahip merceklerdir. Örneğin: 50mm f1.8 ya da 135mm f2.8 gibi. Bu tür objektiflere Prime (pıraym :)) objektifler de denir. Prime lensler diğer lenslere göre çok daha kaliteli görüntü üretirler. Muhtemelen bu yüzden prime deniyordur. Birçok sabit odaklı lens mevcuttur. 6mm, 12mm, 16mm, 20mm 35mm 60mm, 80mm,10mm, 135mm, 150mm, 200mm gibi çeşitleri mevcuttur.

b. Değişken Odaklı Objektifler (Zum Lens)

Odak uzaklığı değiştirilebilen lenslerdir. Konuya yakınlaşıp uzaklaşılabilir. Gündelik çekimler için kullanılabilir. ZUM objektifler olarak da anılırlar. Marka ve modele göre zum aralığı değişebilir.

Zoom çarpanı; lensin maksimum odak uzaklığının minimum odak uzaklığına bölünmesi ile hesaplanır. Örneğin Nikon 18-105mm lensi 105:18=5,8 dir. Yani bu lens 5,8 x zoom yapabilir demektir. Zum genellikle uzakları yakın edebilme özelliği ile karıştırılır. Yani 8x zoomlu bir lens 6x zoomlu objektiften daha çok uzağı yakın edebilir anlayışı hakimdir. Lakin böyle olmayabilir. Biraz daha açayım: Uzakta evin çatısındaki kuşu 8x zoom lu bir objektif daha yakın eder demek doğru değildir. Uzakları yakın etmek hem kullanılan objektifle alakalıdır hem de makinenin sensör büyüklüğü ile. Zoom sadece lens ile alakalıdır.  Örneğin Nikon 55-300mm lensinin yaklaşık 6x zum çarpanı olmasına rağmen, 18-135mm lensin 7,5x zum çarpanından çok daha fazla uzakları yakın eder.

Kit lensler yani fotoğraf makineleri satılırken yanında verilen lensler zoom lenslere en büyük örneklerdir. Bazı zoom lenslerin değişken odak uzunluklarına göre değişken diyafram genişlikleri varken, bazıların da odak uzunlukları değişmesine rağmen aynı diyafram genişliği vardır. Örneğin Canon 24-105mm f4 lensi her odak uzunluğunda sabit f4 değeri verirken Nikon 18-55mm lens 18mm de f3.5 diyafram değerini alırken 55mm de f5,6 diyafram değerini alır. Sabit diyaframlı lensler daha kullanışlıdır.

3. Bakış Açılarına Göre Objektif Çeşitleri

a. Normal açılı objektifler

Full Frame yani tam kare sensörlü makinelere göre odak uzaklığı 50mm civarında olan objektiflerdir. 1.5x çarpanlı makinelere göre 35mm odak uzaklığına denk gelirken, 2x çarpanlı makineler için 25mm odak uzaklığına denk gelecektir. Bu lenslere normal açılı denmesini sebebi insan gözünün görme açısına çok yakın olmasıdır. Normal açılı objektif ile çekilmiş fotoğraflar normal insan gözü bakış açısına sahiptir.

b. Dar açılı Objektiflerin Özellikleri (Tele Lensler)

Odak uzaklıkları 50-60mm den başlayarak gidebildiği yere kadar giden objektiflerdir. Piyasada 1000mm-1200mm ye kadar bulunabilirken özel tasarlanan daha büyük olanları da vardır. Sabit odaklı olabildiği gibi zum da olabilirler. Carl zeiss 200mm f2.8 sabit odaklı olanalara ve 55-300mm de zum olanlara örnektir. Çok dar bakış açısı sağlarlar. Konunun içine girmek ve detay yakalamak için kullanılabilir.

Tele objektifler kuş fotoğrafçılığı için lenslerdir. Özellikle de 400mm den daha fala uzun odaklığı olan bu tür mercekler ornito (kuş fotoğrafçılığı) fotoğrafları için tercih edilirler.

Tele objektifler yığılma etkisi yaparlar. Yani obje ile arka planı birbirine yaklaştırır. Çekilen obje ile arkasındaki uzaklık olduğundan azmış gibi görülür. Odak uzaklığı ne kadar çok ise yığılma o kadar fazla olur.

Tele objektifler portre çekimlerinde de sıklıkla tercih edilir. Arka planı yok etmede çokça mahirdirler. Özellikle bir de geniş diyaframlı olanlar ile porte çekmek çok keyifli olur.

c. Geniş Açılı Objektifler

Odak uzaklıkları 50mm den az olan objektiflere denir. 35mm, 28mm 24mm olanları en çok bilinenleridir. Daha küçük odaklı olanlara ultra geniş açılı objektif de denir. Geniş bakış açısı sunarlar.  Çok geniş açı fotoğraf yapabilen objektif türüdür. Dolayısı ile açı olarak genişlik lazım gelen çekimlerde kullanılır. Örneğin sokak fotoğrafçılığında ya da mimari fotoğrafçılıkta sıklıkla kullanılır.

Görüş açısı olarak büyük acı veren objektiflerdir. Görüş açısından dolayı Geniş açılı objektifler farklı görsellik sunarlar. Farklı olarak Geniş açılı objektiflerin özelliklerinde, tele objektiflerin tam tersi olarak yığılma etkisi yerine boşluk etkisi ön plandadır. Kadrajdaki nesnelerin üst üste binmediği-sıkışmadığı aksine aralarında boşlukların olduğu görülür. Aynı zamanda boşluk etkisinden dolayı arka plan olduğundan daha uzakmış gibi görülecektir. Diğer bir etkisi de alan derinliğine olur ki, geniş açılı lenslerde alan derinliği daha yüksektir.

Geniş açıların optik yanılsamalarından birisi de çizgilerin eğilmesidir. Distorsiyon denilen bu kusur zaman zaman farklı bir efekt olarak da kullanılabilir. Özellikle kadrajın 4 yanındaki çizgilerin hepsi içe ya da dışarı bükülür.

d. Balıkgözü objektifler

Aslında geniş açı grubuna giren bu tür objektifler, optiklerinde barındırdıkları farklı bir mercek yüzünden, bir üst paragrafta bahsettiğim distorsiyon etkisini en üst düzeyde gösterirler. O kadar büyük bir bakış açısı vardır ki bazı modellerde 220 dereceye bile çıkabilir. 8mm de olduğu gibi bazıları tam dairesel olurlar ve köşelerinde kararmalar olur. Bazıları ise 16mm olduğu gibi sadece bükülme etkisi yaparlar.  Normal geniş açılı 16mm’lerde bükülme etkisi çok azken, balıkgözü 16mm’lerde özel mercekler ile distorsiyon etkisi hat safhadadır. Dediğim dibi efektif olarak kullanılabilirler.

4. Özel Üretim Objektifler

a. Perspektif kontrollü (PC) ya da Tilt-Shift lensler

Geniş açılı objektiflerde oluşan perspektif çizgilerinin özel üretilen ve çevirme-kaydırma yapabilen objektiflerle düzlemsel hale getirilebilen türlerdir. Bu lensler sayesinde bir binanın taban ve tabanında oluşan perspektif etkisi giderilebilir ve binanın en ustu ile en altı eşit uzunlukta çekilebilir. Genellikle mimari çekimlerde kullanılır.

b. Aynalı Objektifler

Yapısında mercekten ziyade aynalar bulunduran objektiflerdir. Telefoto lensli olarak imal edilirler. Bilindiği gibi tele lensler odak uzunlukları büyüdükçe hantallaşır. 500mm’lere 800mm’lere çıkılınca çantada taşınamayacak hale gelir. Aynalı lensler de bu hantallığı giderebilmek adına icat edilmişlerdir. Boyutları diğerlerine göre küçüktür. Fakat Filtre çapları büyüktür ve bazıları ağırdır.

Işık aynalar yardımıyla yansıtılarak sensöre düşürülür. Hacim ve ağırlık olarak avantajlı olsalar da diyafram olarak dezavantajlıdırlar. Diyafram değerleri sabittir. Genelde f8 olur.

Aynalı Lensler İle ilgili Yazımız için Tıklayın.

c. Makro objektifler

Nesnelere çok yaklaşabilecek şekilde tasarlanan objektiflerdir. Gerçek makro lensler 1:1 büyütme sunabilen objektiflerdir. 1:1 büyütme sunabilmesi için farklı şekilde dizayn edilmeleri gerekir. Bir çok objektif üzerinde ‘macro’ yazmasına karşın 1:1 gerçek makro yakınlaştırmasını sağlayamaz. Objektif sahibi olurken buna dikkat edilmesi gerekir.

Makro objektifler nesnelere çok yaklaşabilmesinin yanı sıra normal objektifmiş gibi de kullanılabilirler. Örneğin 100mm makro objektif 1:1 makro vermesini yanı sıra normal 100 mm lenslerin yapabildiği her şeyi yapabilirler. Hatta keskinlikleri efsane niteliğindedir ve cam gibi fotoğraflar çekilebilir. Bu yönüyle de portre çekimlerinde sıklıkla tercih edilirler.

d. Konvertörler

Aslında lens değil de lenslerle kullanılabilen ve optik eleman içeren özel yapılmış aparatlardır. Geniş açı konvertörler ve tele konvertörler olmak üzere iki çeşittir. Geniş açı konvertörleri lenslerin önlerine takılarak lensin olduğundan daha geniş bir açı ile çekim yapmasını sağlarlar. Tele konvertörler ise lenslerin önüne takılabildiği gibi lens ile makine arasına da takılabilirler. Lensleri normal odak uzaklıklarını arttırarak tele objektife dönüştürürler.

Bu iki türe ek olarak makro konvertörleri de ekleyebiliriz. Halk arasında close up filtre olarak da bilinirler. Lenslerin önüne takılırlar ve bir nevi büyüteç görevi görürler. Nesneye yaklaşılmasını ve büyütülmesini sağlarlar.

Konvertörlerin üzerinde 2x, 1.4x vaya 0,46x, 0,64x gibi çarpan yazıları görülür. Bu değerler konvertörlerin lenslerin üzerinde yapacağı etkiyi gösterir. Örneğin 100mm bir lens ile 1.4x telekonvertörü kullanıyorsanız, odak uzaklığınız 100mmx1.4= 140mm olur. Böylece tele lensi daha da tele yapmış olursunuz. Fakat bu avantajına karşın diyafram değerlerinde de değişiklikler yaparlar. Maalesef 2.8 diyafram lensiniz daha kısık diyafram gibi davranır ve ışık geçirgenliği zayıflar. Enstantane değerini düşürecektir. Diyafram olayını göz önünde bulundurarak kullanılmasını tavsiye derim

Konvertörler lenslere fazladan optik eleman getirdiğinden fotoğraf kalitesini de etkileyebilirler. Keskinliklerinde bir takım kayıplar yaşanabilir. Konvertör kıllanılacaksa optik olarak kendisini ispatlamış firmalara güvenmek en doğru seçim olacaktır.

5. Işık Geçirgenliğine Göre Objektif Çeşitleri

a. Hızlı objektifler

Işık geçirgenliği diyafram ile alakalı olduğundan, diyafram açıklığı büyük objektiflere hızlı objektifler denir. Diyafram açıklığı f2.8 ve daha üstü objektifler bu gruba girer. Işık alımları yüksek olduğundan enstantane değerleri diğerlerine göre hızlı olacaktır.

b. Yavaş objektifler

Kısık diyaframlı objektiflerdir. F4 ve daha kısık diyaframlı objektifler bu gruba girer. Düşük enstantane verirler ve elde çekim için dezavantaj oluştururlar. Üretim maliyetleri düşüktür.

6. Sensör Boyutuna Göre Objektif Çeşitleri

a. Full frame uyumlu objektifler

36mm film kullanan SLR veya tam kare sensöre (24mm x 36mm) sahip DSLR fotoğraf makineleri için üretilen objektiflerdir. Çarpanlı sensörlere göre daha büyük sensör olduğundan ışık düşürmek daha zordur ve bu zorluğu yenmek için de üretimleri daha fazla maliyetli olur. Crop sensörlere göre daha iri ve daha ağırdırlar. Aynasız fotoğraf makinesi lens özellikleri için de DSLR için olduğu gibi benzer özellikleri vardır.

Crop sensör icat edilene kadar üretilen tüm lensler Full frame uyumludur. Eski filmli makinelerde de kullanılan 80 yıllık objektifler de full frame uyumludur. (Bazı sinematik lensler hariç)

b. Crop sensör uyumlu lensler

APS-C ve M43 olmak üzere yaygın kullanılan şimdilik iki çeşidi vardır. Nikon’un cx dediği 2.7 x  (çarpanlı) olduğu gibi bazı farklı türlerini de görebilmek mümkündür. APS-C uyumlu olanla 1,5 x veya 1,6 x çarpanlı olurlar. M43 uyumlu olanlar ise 2 x çarpanlıdır. Daha küçük sensörlü makineler için yapıldıklarından dolayı Full frame makinelerde kullanılamaz. Kullanıldığı takdirde köşelerinde ciddi derecede kararmalar oluştururlar.

Crop sensörlü lensler, full frame lenslere göre çok daha küçüktürler ve daha hafiftirler. Maliyetleri de oldukça düşüktür. Fakat sadece kendilerine uygun sensörde kullanılabilirler. Hâlbuki full frame uyumu lensler daha küçük boyutlardaki her makinde de kullanılabilir. Örneğin 1976 yapımı full frame uyumlu Carl zeiss 135mm lens hem tam kare makinelerde, hem de crop sensörlü makinelerde rahatlıkla kullanılabilir. Fakat m43 sistem Olympus 25mm f1.8 lens sadece m43 sistem makinelerde kullanılır. APS-C de dahi kullanılamaz. Kameraya takılsa bile köşelerde kararmalara sebebiyet verir.

Crop sensör lenslerinde dikkat edilecek diğer bir nokta da lensin üzerinde yazan odak uzaklıklarının gerçek değerleri olmamasıdır. Daha doğrusu teknik olarak kendi sensörlerinde gerçektir fakat kıyaslama yapılırken her zaman tam kare sensöre göre baz aldığımızdan üzerinde yazan değerleri, sensör çarpanı ile çarparak sonuca ulaşabiliriz. Örneğin Nikon 18-105mm lens APS-C sensör için üretilmiştir. Odak uzaklığı olarak değil de verdiği açı olarak düşünüldüğünde 27-157mm olarak davranır. 100mm full frame uyumlu bir lens adaptörlerle Sony a7 full frame makinesinde 100mm olurken, APS-C Nikon d7200 makinesinde 1,5×100= 150mm gibi davranır ve bu şekilde bir görüş açısı sunar. Aynı objektif m43 sistem Olympus om-d5 de ise 2×100= 200mm gibi davranacaktır ve çok daha dar bir görüş açısı sunacaktır.

c. Orta format uyumu lensler

Orta format makineler için özel üretilmiş objektiflerdir. Full frame lenslerinden de geniş ve ağırdırlar. Ama çoğunlukla daha kısadırlar. Günümüz DSLR makinelerinde de uygun adaptörlerle kullanılabilirler. Fakat odak uzaklıkları yukarıda verdiğim örneğine benzer olarak değişecektir. Orta format için üretildiklerinden daha büyük çarpan sayısı ile çarpılması gerekir.

Günümüze Fujifilm GX50s, Pentax 645d veya Hasselblad H4d-31 gibi orta format makineler için üretilirler veya eski filmli makinelerin lensleri bu tarz güncel makinelerde hala kullanılmaktadır.

Son olarak eklemekte fayda gördüğüm bir kısım daha var: Bir lens yukarıdaki 6 farklı kategoriye de girebilir. Örneğin Carl Zeiss 135mm f1.8 i ele alalım. Hem Full Frame uyumlu, hem manüel, hem tele, hem dar açılı, hem hızlı, hem de Prime bir lenstir. Demek istediğim; bir lens sadece bir kategoride yer almaz, kıstaslara göre tüm kategorilerde yer alabilir.

Evet makalemiz bitti . Bu yazımızda fotoğraf makinesi lensleri ve özelliklerini inceledim. Epey de bilgi vermişim. Umarım faydalı olabilmişimdir.

Işığınız kaliteli olsun …

Lenslerle ilgili merak ettiklerinize LENSLER menümüzden ulaşabilirsiniz. Ayrıca inceleme yaptığım lensler için fotoğrafların altındaki açıklamalara link ekledim. Merek ettikleriniz için fotoğrafların altına tıklayabilirsiniz.